Lista znaczków

Przyjmuje się, że od czasów króla Kazimierza Wielkiego Olkusz był otaczany kamiennym murem, którego broniło 15 baszt oraz dwie bramy miejskie - Krakowska i Sławkowska. Mury miejskie miały długość około 1100 metrów i zostały wybudowane w technice opus emplectum. Zewnętrzna i wewnętrzna część muru była wykonana z ociosanych bloków czerwonego zlepieńca parczewskiego, a przestrzeń pomiędzy nimi wypełniona kruszonym wapieniem zalanym zaprawą. W XVII i XVIII wieku Olkusz padał łupem najazdów obcych wojsk, co przyczyniało się do pogorszenia stanu miejskich fortyfikacji, które popadały w ruinę.  Na początku XIX wieku mury miejskie zostały rozebrane, a na zasypanej fosie wytyczone nowe ulice.  W 1968 roku, po przypadkowym odkryciu fundamentów baszty przy ul. Szpitalnej, podjęto się rekonstrukcji fragmentu muru i baszty na oryginalnych fundamentach.  Podczas badań archeologicznych prowadzonych pomiędzy basztą a budynkiem dawnego Starostwa znaleziono kamienne fundamenty średniowiecznych budynków stojących przy tzw. uliczce przymurnej. Obecnie odkryte w trakcie badań archeologicznych fundamenty muru miejskiego, baszt i bram zostały pokazane jako niskie nadmurowania lub inny rodzaj kamienia w nawierzchni ulic i chodników. Podczas prowadzonych ostatnio prac rewitalizacyjnych zostało wymienione pokrycie dachu baszty i wyremontowany tzw. pomost bojowy. 

Baszta Kowalska w Złotoryi. Stanowiła część fortyfikacji miejskich. Powstała w połowie XIV wieku. Miała za zadanie ochronę Bramy Górnej prowadzącej do średniowiecznego miasta. Obiekt o wysokości 22,5 m., średnicy 9,5 m, grubość murów w przyziemiu to 2,7 m. W średniowieczu zwieńczona była gotyckim hełmem, który został zniszczony w 1813 r. w czasie Bitwy o Złotoryję przez wojska napoleońskie. W XV i XVI w. służyła, jako wiezienie miejskie. Udostępniona na potrzeby ruchu turystycznego w latach 70. Jest jedną z trzech najbardziej znanych krzywych baszt w Polsce. W 1967 r. zasypano jej podziemia, aby wzmocnić fundamenty, zapobiegając w ten sposób dalszemu przechyłowi. Jest znakomitym punktem widokowym, z którego można podziwiać panoramę Gór i Pogórza Kaczawskiego oraz Karkonoszy. Jednocześnie jest bardzo cennym i charakterystycznym zabytkiem miasta. Wewnątrz znajduje się sala, w której przedstawiono historię baszty i murów obronnych na tle historii miasta oraz wystawa starych widokówek.

Powstanie baszty datuje się na przełom XIV i XV wieku. Początkowo nazywana Katownią, później znana jako Piekarnia (od rodzaju tortur) i Męczarnia. Wszystkie te nazwy mają związek z funkcją, jaką pełniła baszta – była miejskim więzieniem i pracownią kata — wykwalifikowanego urzędnika, któremu miasto płaciło za wymierzanie kar zasądzonych przez sąd oraz usuwanie padliny. Kat funkcjonował w Wieluniu jeszcze w XVIII wieku. W XIX w. rozebrano znaczną część dawnych fortyfikacji. Męczarnia ocalała, jednak przez kolejne dwa stulecia powoli niszczała. Nowe życie tchnęła w obiekt kompleksowa przebudowa z drugiej dekady XXI wieku, zrealizowana ze środków unijnych. Baszta jest obecnie jednym z obiektów Muzeum Ziemi Wieluńskiej. Znajdują się w niej dwie ekspozycje. Wystawa „W izbie wieluńskiego kata” przedstawia historię wieluńskich mistrzów katowskich i ich warsztatu pracy. Druga z wystaw: „Dzieje oręża w średniowieczu i w okresie staropolskim”, wiąże się z funkcją obronną tego miejsca i historią odwołująca się do uczestnictwa mieszkańców Wielunia w konfliktach zbrojnych od początków miasta aż po wiek XVII.

Zlokalizowana jest w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Regi, w obrębie dawnych obwarowań miasta. Była jedną z trzech wież systemu fortyfikacyjnego miasta. Pochodzi z XV w. i zbudowana została w stylu gotyckim. Pełniła funkcję wieży strzelniczej. Przez lata pojawiało się wiele koncepcji zagospodarowania wieży, jednak żadna nie okazała się przysłowiowym „strzałem w 10”. Obecnie, po wykonanej w 2007 r. rewitalizacji, baszta udostępniania jest turystom, którzy z nowopowstałego balkonu widokowego mogą obserwować panoramę Gryfic.

Wieża zwana Basztą to najstarsza i najwyżej usytuowana budowla w Kazimierzu Dolnym. Obronna budowla pochodzi prawdopodobnie z przełomu XIII i XIV stulecia i stanowi pozostałość pierwotnego, przedkazimierzowskiego zamku o umocnieniach drewniano-ziemnych. Kamienna wieża zbudowana z miejscowej, wapiennej opoki stanowiła ostateczną linię obrony. Cylindryczna budowla ma około 20 m wysokości i 10 m średnicy; grubość murów w partii przyziemnej przekracza aż 4 m. według miejscowej tradycji w okresie prosperity szlaku wiślanego – w XVI i XVII w. wieża, na której palono ogniska, pełniła funkcję latarni rzecznej. Dzisiaj wieża stanowi doskonały punkt widokowy na ruiny zamku, nadwiślańskie miasteczko i zachodnią krawędź Wyżyny Lubelskiej z Małopolskim Przełomem Wisły.

Baszta w Raciborzu została wybudowana po pożarze miasta około 1574 roku. Usytuowana była w ciągu murów obronnych. Prawdopodobnie pierwotnie baszta miała tylko trzy ściany i była otwarta od strony miasta. Zbudowana została na planie prostokąta, w trzech czwartych wysokości przecięta była silnie profilowanym gzymsem, ponad którym znajdowały się strzelnice. Pierwotnie budowla oprócz dawania schronienia obrońcom pełniła także rolę więzienia. W XVII wieku mieli być w niej więzieni mistrzowie masarscy, których oskarżono o zawyżanie cen. Obecnie budowla posiada cztery ściany, a w ich narożach cztery kwadratowe wieżyczki. Do baszty przylega fragment murów miejskich.

W skład Zespołu Pałacowo-Parkowego wchodzą ruiny zamku i obronna wieża mieszkalna zwana popularnie basztą, a całość otacza romantyczny park, powstały na przełomie XVIII i XIX w. na powierzchni ok. 15 ha. Obok interesującego starodrzewia i stawów, znajduje się tu też zabytkowy żelazny maszt na chorągwie. Park zrewitalizowano w 2012 r. Wspomnianą basztę zbudowano w 1560 r., ale jej podziemia mają średniowieczny rodowód. Budowlę kilkukrotnie przebudowywano i podwyższano ją o kolejne piętra - w 1642 i 1837 r. Po renowacji, przeprowadzonej w 2008 roku, w obiekcie mieszczą się: punkt informacji turystycznej, sala konferencyjna, sala rycerska z miejscem na wystawy, kameralne koncerty, spektakle teatralne. Nad nią mieści się apartament hotelowy, a na samej górze – taras widokowy.

Poznańska Bazylika Archikatedralna, położona na wyspie zwanej Ostrów Tumski  otoczona jest korytem Warty i Cybiny. Pierwszy kościół  katedralny zbudowano w tym miejscu w roku 968, a badania archeologiczne ujawniły, że posiadał on atrium, w którym odkryto tzw. misę chrzcielną i krypty grobowe, identyfikowane jako prawdopodobne groby księcia Mieszka I i króla Bolesława Chrobrego. W latach  1034-1038 w wyniku zniszczenia świątyni powstaje w jej miejscu nowy kościół katedralny murowany z kostki granitowej i wykończony elementami z piaskowca. Katedra ta została następnie w XIII wieku przebudowana, a na przełomie wieku XIV i XV zastąpiona budowlą gotycką. Po pożarze w roku 1772 katedra otrzymała nowy wystrój wnętrza i elewację w stylu neoklasycznym. W tym stanie przetrwała do II wojny światowej. 15 lutego 1945 roku podczas walk o Ostrów Tumski kolejny pożar niszczy katedrę niemal w 65%. Odbudowana po wojnie katedra otrzymuje główne cechy gotyckiej budowli z I połowy XV wieku. Podziemia Katedry Poznańskiej udostępnione są zwiedzającym. Można tam zobaczyć fragmenty katedry preromańskiej i romańskiej, a także relikty grobowców  pierwszych władców Polski. Najstarsza w Polsce katedra jest milenijnym pomnikiem kultury chrześcijańskiej.

Bazylika św. Jakuba powstała w drugiej połowie XIII wieku na miejscu wcześniejszego, drewnianego kościoła z 1187 r. Jest jednym z cenniejszych i piękniejszych zabytków Szczecina. Można do niego dojść Mostem Długim, znajduje się na Starym Mieście, niedaleko zamku. Konsekracja katedry odbyła się 31 maja 1982 roku z rąk bp szczecińsko-kamieńskiego Kazimierza Majdańskiego. 23 maja 1983 roku papież Jan Paweł II podniósł ją do rangi bazyliki mniejszej., a następnie nadał jej tytuł Bazyliki Archikatedralnej. Przez wieki Bazylika była rozbudowywana i odnawiana po licznych zniszczeniach. Katedra znajduje się na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. Po zamontowaniu nowej iglicy wieża kościoła (łącznie z iglicą) ma 110,175 metrów. Na wysokości 53 metrów znajduje się punkt widokowy. Wewnątrz bazyliki znajdują się zabytkowe i współczesne dzieła sztuki sakralnej.

Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny to najważniejszy kościół w mieście. To sandomierska Katedra, a właściwie to od 1960 r. Bazylika Mniejsza. W XII w. była w tym miejscu Kolegiata, która została ograbiona, a następnie zniszczona w XIII w. przez Tatarów. Obecna świątynia z czerwonej cegły to kościół pokutny ufundowany przez Kazimierza Wielkiego jako pokuta za zabicie krakowskiego wikariusza w XIV w. Wielokrotnie przebudowywany jak nakazywała ówczesna moda. To trójnawowy kościół z zachowanymi unikatowymi freskami bizantyjsko-ruskimi w prezbiterium z fundacji Jagiełły. Przedstawiają one sceny z życia Maryi i Jezusa, a najciekawsze z nich to tzw "Zaśnięcie Maryi". Na ścianach naw bocznych znajduje się cykl obrazów przedstawiających katolickich męczenników. Autorem jest Karol de Prevo, a ramy wykonał Polejowski, natomiast autorem obrazu w ołtarzu głównym jest Buchbinder.

Bazylika Mariacka w Gdańsku to jeden z największych na świecie kościołów w całości zbudowanych z cegły. Początki świątyni sięgają XIII wieku, kiedy to w miejscu dzisiejszej Bazyliki znajdował się pierwszy drewniany kościół wzniesiony przez Świętopełka II. Kamień węgielny pod budowę późniejszej bazyliki położono 25 marca 1343 roku. Budowa świątyni trwała 159 lat i zakończyła się w 1502 roku. Bazylikę zdobi siedem wieżyczek oraz masywna, 82. metrowa wieża dzwonnicza. Budowla jest przykładem gotyku ceglanego. Wewnętrzny wystrój kościoła stanowią cenne zabytki malarstwa i rzeźby jak np. ołtarz główny – poliptyk powstały w latach 1510-1517, kamienna Pieta z roku ok. 1410, figura Pięknej Madonny Gdańskiej wyrzeźbiona w latach 1400-1435 czy zegar astronomiczny wykonany w latach 1464-1470 przez Hansa Düringera. Podczas walk o Gdańsk w marcu 1945, Bazylika uległa zniszczeniu, ale ok. 80% wyposażenia udało się uratować. Po wojnie przystąpiono do przywracaniu Bazylice dawnego blasku, a prace rekonstrukcyjne trwają do chwili obecnej.

Bazylika Mariacka powstała pod koniec XIII w. na fundamentach wcześniejszego kościoła romańskiego. Gotycka świątynia została konsekrowana około 1320 roku, ale jeszcze przez długi czas kościół był przebudowywany. Kościół Mariacki to świątynia trójnawowa, z wysoką nawą główną i niższymi nawami bocznymi oraz korpusem przykrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Północna wieża kościoła została podwyższona i przystosowana do pełnienia funkcji strażnicy miejskiej. To z niej codziennie o pełnej godzinie rozbrzmiewa hejnał grany od 13 lutego 1838 r. Wieża w 1478 r. nakryta została charakterystycznym wielobocznym hełmem, a w 1666 r. ozdobiona została koroną maryjną. Wnętrze bazyliki zdobi m.in. ołtarz główny wyrzeźbiony przez Wita Stwosza. W oknach bazyliki zachowały się witraże wykonane przez Stanisława Wyspiańskiego oraz Józefa Mehofera. Ci sami artyści byli twórcami polichromii, którą według projektu Jana Matejki wykonano w bazylice w XIX w. Na uwagę zasługuje także barokowa kruchta osłaniająca wejście do kościoła nawiązująca do Kaplicy Grobu Pańskiego w Jerozolimie.

Kolegiata Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach została zbudowana w 1 połowie XV wieku z fundacji braci Dorogosta i Wincentego Świdwów-Szamotulskich. W latach 1513-1542 staraniem Łukasza Górki, kolejnego właściciela Szamotuł, dokonano ostatecznej, gruntownej przebudowy. W tej formie kościół dotrwał do naszych czasów i zalicza się go do najokazalszych świątyń Wielkopolski. Szamotulska kolegiata wybudowana została w stylu gotyckim. Jest świątynią trzynawową. W latach 1884-90 kolegiatę przebudowano rozbierając wieżę oraz dobudowując kruchtę od południa. Wnętrze kościoła zdobią liczne zabytki sztuki sakralnej jak późnorenesansowy ołtarz główny z około 1616 r.,na belce tęczowej gotycki krucyfiks z około 1370 r. I wiele innych. Szamotulska świątynia kolegiatą była już w latach 1542-1939 i później od 2000 roku. W dniu 13 maja 2014 roku kolegiata otrzymała tytuł bazyliki mniejszej co uroczyście ogłoszono 20 września tego samego roku.

Kościół Imienia NMP w Inowrocławiu pochodzi z przełomu XII i XIII wieku. Jest to piękna jednonawowa, orientowana romańska budowla zbudowana z różnokolorowych ciosów granitowych. Ufundowana została przez księcia Leszka Białego. W momencie powstawania była to największa bazylika redukowana w Europie Środkowej. Budowlę wieńczą bliźniacze ceglane wieże. Surowe romańskie wnętrze ubogaca umieszczona w ołtarzu głównym XIV-wieczna drewniana rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem (,,Uśmiechnięta Madonna”). Symbolem Kościoła są umieszczone na zewnętrznej północnej ścianie kamienne groteskowe płaskorzeźbione ludzkie głowy, krzyż oraz ryt gryfa. Miały chronić to miejsce przed złymi mocami choć być może był to rodzaj Biblii Pauperum albo nawet relikt dawnych słowiańskich wierzeń. Obok Kościoła znajduje się najstarszy inowrocławski cmentarz z Pomnikiem Powstańców Wielkopolskich. W 2008 r. Kościół podniesiony został do rangi bazyliki mniejszej. Jest to obiekt na Szlaku Piastowskim.

Kościół pw. św. Jerzego i NMP – Bazylika Mniejsza i sanktuarium Męki Pańskiej to imponująca gotycka budowla będąca najstarszym zabytkiem Ziębic.  Świątynię wzniesiono w 1. poł. XIII w., później była ona wielokrotnie rozbudowywana i przebudowywana.  Najstarszą częścią kościoła, pochodzącą jeszcze z XIII w. jest północna nawa hali z pięknym portalem, na wzór którego w 1900 r. wykonano bliźniaczy, prowadzący do nawy południowej. Prezbiterium od strony wschodniej powstało już w wieku XIV i XV, a najnowszą część kościoła stanowi jego wolnostojąca kamienna wieża z XV w. Boczne kaplice, mariacką i św. Jerzego, poświęcono patronom kościoła. We wnętrzu godne uwagi są liczne elementy wyposażenia: ołtarze boczne średniowieczne i barokowe, kamienna ambona z 1595 r., epitafia mieszczan i okolicznej szlachty pochodzące głównie z XVI i początku XVII w., gotyckie sakramentarium, a także gotycki krucyfiks zawieszony po zachodniej stronie kościoła (pod organami). 

Grybów, woj. małopolskie, diecezja tarnowska. Obecny kościół został zbudowany na miejscu pierwotnego kościoła gotyckiego w latach 1909 – 1914 przez Romana Olszewskiego z Grybowa według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego, po nim obowiązki przejął Zdzisław Mączeński wprowadzając pewne zmiany w projekcie kościoła. Kościół zbudowany w stylu neogotyckim, z cegły z użyciem kamienia na planie krzyża łacińskiego z 70 m wieżą zwieńczoną złotą koroną. Złożony z trzynawowego korpusu z transeptem. Wnętrza nakryte są sklepieniami kryształowymi, nawy zostały rozdzielone masywnymi kolumnami. Ołtarz główny wolnostojący, kamienny, projektowany w 1958 r. przez Z. Mączeńskiego z barokową rzeźbą Chrystusa na krzyżu na tle panoramy Jerozolimy z poł. XVII w. Cztery ołtarze boczne, ustawione w ramionach transeptu. W jednym z nich łaskami słynący obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVI w., zwanej Przedziwną lub Grybowską. W prezbiterium znajduje się 12 obrazów apostołów, rokokowych z XVIII w. a na kolumnach naturalnej wielkości rzeźby 12 apostołów, późnobarokowe z XVIII w. Kościół w Grybowie w roku 2013, decyzją Stolicy Apostolskiej, został podniesiony do godności Bazyliki Mniejszej.

Bazylika Mniejsza pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Braniewie jest jednym z najpiękniejszych kościołów Warmii. To gotycka, ceglana, halowa fara o całkowitej długości 61 m i szerokości 25 m.  Jej trójnawowe wnętrze tworzy dziesięć ośmiokątnych, masywnych filarów, ustawionych w dwóch rzędach. Kościół budowano etapami, w latach 1343-1442. Stoi  prawdopodobnie na miejscu najstarszego znanego drewnianego kościoła warmińskiego. Jest świadkiem burzliwych dziejów miasta. W okresie swej 600 – letniej historii kościół wraz z wieżą doznały największych zniszczeń pod koniec drugiej wojny światowej, kiedy to w wyniku działań wojennych legł w gruzach, przez wiele lat pozostając trwałą ruiną. Jego odbudowa w latach 1979-1986 była największym przedsięwzięciem w Archidiecezji Warmińskiej. Pieczę nad odbudową sprawował ówczesny proboszcz i dziekan - ks. Tadeusz Brandys.  W 2001 r. kościół został podniesiony do rangi bazyliki mniejszej. Stoi przy niej pomnik bł. Reginy Protmann, rodowitej braniewianki i patronki Braniewa.

Bazylika Najświętszej Maryi Panny i św. Bartłomieja w Piekarach Śląskich jest największym w regionie sanktuarium maryjnym. Pielgrzymi przybywają do słynącego z cudów obrazu. Zbudowana w latach 1842-1848 na miejscu starego XIV-wiecznego (1303 r.) drewnianego kościółka pod wezwaniem św. Bartłomieja Apostoła. Drewniany kościółek okazał się zbyt ciasny i mały dla wszystkich przybywających pielgrzymów. Z tego powodu w 1826 roku proboszcz ks. Jan Alojzy Ficek postanowił wybudować nową, większą, murowaną świątynię. W jej budowę zaangażowali się także mieszkańcy. Konsekracji nowego neoromańskiego kościoła dokonał biskup wrocławski Melchior von Diepenbrock 22 sierpnia 1849 roku. Wokół świątyni znajdują się cztery kaplice oraz Rajski Plac z piątą kaplicą św. Rafała, w której znajduje się ołtarz z pierwotnego kościoła św. Bartłomieja. Wzdłuż muru kościelnego, na kamiennych cokołach, umieszczono wykute w kamieniu figury 12 Apostołów.

Kościół parafialny p.w. Narodzenia NMP i św. Mikołaja został pierwotnie ufundowany przez Witolda-Aleksandra, wielkiego księcia litewskiego, przed 1430 rokiem Istniejącą do dzisiaj murowaną świątynię (na miejscu pierwszej) zbudowano w latach 1783-1784, kosztem parafian, ale z wydatną pomocą władz miejskich i siostry ostatniego króla Polski, Izabeli Branickiej z Poniatowskich, zwanej „Panią Krakowską” (1730-1808), żony Jana Klemensa Branickiego. Projektantem neoklasycystycznej świątyni był warszawski architekt Szymon Bogumił Zug (1733-1807). W 1843 roku obok kościoła zbudowano murowaną dzwonnicę. W 1912 roku sklepienie świątyni ozdobiono polichromią przedstawiającą Dwunastu Apostołów oraz położono posadzkę z terakoty. W czasie działań wojennych w 1944 roku kościół został częściowo uszkodzony, ale niedługo potem odnowiony. W 1996 roku parafia obchodziła jubileusz 200-lecia konsekracji kościoła. Z tej okazji Ojciec Święty Jan Paweł II wyniósł bielską świątynię do godności Bazyliki Mniejszej. Bielska świątynia to wysokiej klasy obiekt o bardzo dobrze zachowanej bryle i jednorodnym wnętrzu klasycystycznym. We wnętrzu znajdują się relikwie miejscowego proboszcza, błogosławionego ks. Antoniego Beszty-Borowskiego, zamordowanego przez Niemców w 1943 roku.

Bazylika św. Antoniego w Rybniku powstała w latach 1903-1906, a jej historia związana jest z kapliczką, która istniała w pobliżu od 1828 r. Ta neogotycka świątynia z czerwonej cegły powstała z inicjatywy rybnickiego proboszcza ks. Franciszka Brudnioka. Projektantem kościoła był natomiast Ludwig Schneider. Świątynia została poświęcona 29 sierpnia 1907 r., a osiem lat później nastąpiła jej konsekracja. Bazylika w Rybniku jest najwyższym kościołem Górnego Śląska. Jej wieże wznoszą się na wysokość 88 metrów, a sama budowla sprawia imponujące wrażenie. Na uwagę zasługuje także bogate wyposażenie wnętrza, na które składa się m.in. ołtarz główny wykonany w firmie Carla Buhla. W ołtarzu głównym znajduje się figura św. Antoniego przeniesiona ze wspomnianej wcześniej kapliczki. Uwagę zwracają także ambona i stacje drogi krzyżowej oraz spiżowe drzwi z płaskorzeźbami rybnickich kapłanów.

Początkowo kościół należał do zakonu rycerskiego joannitów. Parafia przy tym kościele została erygowana w XVI w. Bogaty w cenne dzieła rzeźby architektonicznej oraz rzemiosła artystycznego głównie z XIV-XV w. jest jednym z największych osiągnięć śląskiego gotyku. Wybitne walory architektoniczne i rzeźbiarskie świątyni, jej jednolitość przestrzenna utrzymana mimo trwających półtora wieku prac budowlanych oraz imponujące rozmiary sprawiają, że jest to dzieło o szczególnym znaczeniu. Kościół zbudowano głównie z granitu i bazaltu  na rzucie krzyża łacińskiego z transeptem i wielobocznie zamkniętym prezbiterium. Od strony zachodniej posiada dwie wieże, w tym jedną nieukończoną. Elewację zdobią rzeźbione portale oraz detale architektoniczne:  głowy postaci, dekoracje roślinne, rzygacze. W wieży bazyliki znajduje się m.in. dzwon z 1318 r., który jest najstarszym bijącym dzwonem w Polsce. 15.09.2002 r. strzegomski gotycki kościół otrzymał godność bazyliki mniejszej, a od 13.04.2017 podniesiony został do rangi kolegiaty. 22.10.2012 roku obiekt został wpisany na listę pomników historii.

Bazylika św. Jadwigi i św. Bartłomieja w Trzebnicy tworzy Sanktuarium św. Jadwigi Śląskiej. Jest to najstarsze sanktuarium na Śląsku, powstałe z fundacji księcia Henryka Brodatego w latach 1208-1219. Trójnawowa bazylika z cegły zbudowana jest na planie krzyża łacińskiego, w stylu romańskim. W II połowie XIII wieku dobudowano pierwszą w Polsce kaplicę w stylu gotyckim, w której umieszczono szczątki św. Jadwigi - Patronki Śląska. Szczątki te spoczywają we wspaniałym barokowym sarkofagu z marmuru zwieńczonym alabastrowym posągiem św. Jadwigi. Na przestrzeni wieków świątynia nękana przez liczne pożary i zawirowania wojenne została w znacznym stopniu zdewastowana. Dopiero wzrastająca zamożność Śląska pomogła w renowacji kościoła i jego barokizacji. W roku 1785 w miejscu głównego, romańskiego wejścia od strony zachodniej wybudowano wysoką na 68 metrów wieżę. Bazylika w Trzebnicy to jedna z ważniejszych nekropolii Piastów Śląskich. Pochowano tu aż 22 przedstawicieli tego rodu.

Źródła historyczne podają, że pierwszy murowany kościół w tym miejscu powstał w XII wieku. Obecna budowla wzniesiona została w dwóch etapach na przełomie XIV i XV wieku. Na przestrzeni wieków, mimo licznych pożarów, zniszczeń i modernizacji kościół utrzymał swą charakterystyczną bryłę. Świątynia jest trójnawową, dziewięcioprzęsłową halą murowaną z kamienia i cegły. Nawy boczne rozdzielone są smukłymi, sześciobocznymi filarami z cegły, ponad którymi wznoszą się krzyżowo – żebrowe sklepienia z 1891 r. Tytuł Bazyliki Mniejszej świątynia uzyskała w 2009 roku. Obok kościoła wznosi się okazała, czterokondygnacyjna wieża będąca dzwonnicą. Jej budowę rozpoczęto w roku 1474 i kontynuowano aż do roku 1548, jednak nigdy nie została ukończona i taka też pozostała do dziś. Zbudowana została na planie kwadratu z cegły obłożonej kamienną wykładziną. W pustym wnętrzu w 2005 otwarto Skarbiec św. Jakuba – wystawę cennych sprzętów liturgicznych i innych dzieł sztuki złotniczej.

Kościół św. Mikołaja powstał w latach 1440-1445 w miejscu poprzedniej świątyni zniszczonej przez pożar. Halowy kościół w stylu gotyckim posiadał trójbocznie zamknięte prezbiterium, do którego przylegała zakrystia i kaplica. W 1655 roku pożar miasta dokonał licznych uszkodzeń świątyni, którą odbudowano w stylu barokowym, w 1665 roku z funduszy przekazanych przez króla Jana Kazimierza. W 1777 roku kościół został odrestaurowany. Wtedy też od południowej strony dobudowano kaplicę Matki Boskiej. W XIX wieku powstały kruchty północna i południowa, skarbczyk oraz neogotycka sygnaturka. Regotycyzacji kościoła dokonano w latach 1901-1905. Zabytkowe barokowe i rokokowe wyposażenie stanowi m.in. ołtarz główny oraz 16 ołtarzy bocznych, ambona, polichromie w kaplicy św. Kingi zaprojektowane przez Jana Matejkę. W kaplicy Matki Bożej Bocheńskiej na uwagę zasługuje ołtarz z obrazem  Matki Bożej Różańcowej. Pochodzi on z XVI w., a namalowany został na płótnie naklejonym na deskę. Godne uwagi są również pochodzące z II. połowy XVIII wieku organy o 20. głosach, dwóch manuałach i mechanicznej trakturze. W 1998 roku świątynia zyskała godność bazyliki mniejszej, a w 2003 roku podniesiona do godności kolegiaty.

Bazylika Św. Trójcy jest budowlą romańską z przełomu XII/XIII w. - konsekrowana w 1216 r. Świątynia była kilkukrotnie przebudowana: raz w stylu gotyckim, a drugi w barokowym. Fasada kościoła od XVIII w. barokowa, do pewnych wysokości jest jednak zachowany romański kamień, świadczą o tym pozostawione w wielu miejscach nieotynkowane romańskie ciosy. Kościół jest trójnawową bazyliką, wzniesioną na planie krzyża łacińskiego, a prezbiterium zakończone absydą z dwiema kaplicami po bokach. Wśród licznych ołtarzy należy zwrócić szczególną uwagę na relikwiarzowy ołtarz Krzyża Świętego (658 relikwii świętych i męczenników oraz relikwię Krzyża św.), najcenniejszą częścią ołtarza jest ogromny krucyfiks z gotycką figurą Chrystusa Ukrzyżowanego (ok. 1361 r.). Najcenniejszym zabytkiem świątyni są dwie romańskie kolumny z personifikacją cnót i przywar ludzkich. Datowane są one na II połowę XII w. Chociaż mają już ponad 800 lat, to przez ponad 200 lat nikt o nich nie wiedział, gdyż były obmurowane cegłą do 1946 r. Wówczas profesor Zdzisław Kępiński odkrył je w barokowych filarach.